پرسشنامه یکی از ابزارهای رایج انجام پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت
است که در راستای جمع آوری داده ها از آن استفاده می شود. پرسشنامه مجموعه
ای از سؤال ها (گویه ها) است که پاسخ دهنده با ملاحظه ی آن ها پاسخ لازم
را ارائه می دهد. این پاسخ، داده ی مورد نیاز پژوهشگر را تشکیل می دهد.
سؤال های پرسشنامه را نوعی محرک- پاسخ می توان محاسبه کرد. از طریق سؤال
های پرسشنامه می توان دانش، علایق، نگرش و عقاید فرد را مورد ارزیابی قرار
داد، به تجربیات قبلی وی پی برده و به آنچه در حال حاضر انجام می دهد،
آگاهی یافت. باید توجه داشت که در برخی فرهنگ ها، با توجه به شرایط
اجتماعی، پرسشنامه نمی تواند داده ها را با دقت لازم، همانند یک مصاحبه ی
عمیق، به دست دهد. بنابراین برای بالا بردن دقت داده های گردآوری شده،
توصیه می شود که تکمیل پرسشنامه همراه با سایر ابزارهای گردآوری داده ها
باشد. در غیراین صورت باید داده های حاصله را با قید احتیاط به کار برد.
اجزاء اصلی پرسشنامه
پرسشنامه باید شامل اجزاء زیر باشد:
الف) نامه ی همراه یا مقدمه ای برای آماده کردن پاسخ دهنده جهت تکمیل پرسشنامه.
ب) دستورالعمل
ج) سؤال ها (گویه ها)
به طور کلی سؤال های پرسشنامه به دو صورت ارائه می شود: سؤال های بسته – پاسخ، ۲- سؤال های باز – پاسخ
- سؤال های بسته – پاسخ: سؤال های بسته – پاسخ مجموعه ای از گزینه ها را
ارائه می دهد تا پاسخ دهنده از میان آن ها یکی را انتخاب کند. پاسخ دهنده،
این نوع سؤال ها را به سرعت درک کرده و به سهولت به آن پاسخ می دهد. علا وه
بر آن در استخراج داده ها، می توان به سهولت آن ها را مقوله بندی و تجزیه
وتحلیل کرد.
پرسشنامه های بسته – پاسخ به حالت های متفاوتی ارائه می شود. این حالت ها به قرار زیر است:
- حالت چند جوابی: در این نوع سؤال، پاسخ دهنده یکی از گزینه های ارائه شده را انتخاب کرده و علامت گذاری می کند.
مثال: شغلی را که من ترجیح می دهم:
- شغلی است که در آن به توانایی پیشرفت خود اطمینان دارم.
- شغلی است که همیشه مجبور به محدود کردن توانایی هایم هستم.
- شغلی است که درآمد بسیار داشته باشد.
- حالت مقیاس چند درجه ای: در این نوع سؤال، پاسخ دهنده موضع خود را در
مورد موضوعی، بر روی یک طیف با انتخابی که به بهترین وجه نمایانگر باورها،
عقاید یا نگرش او درباره ی آن گویه باشد، مشخص می کند. در مثال های زیر
نمونه هایی از این حالت داده شده است.
- نقش علوم در زندگی انسان انکار ناپذیر است.
- رمز موفقیت شرکت در بازار رقابتی، نوآوری در محصول می باشد.
البته در پژوهش های مدیریت و کارآفرینی، به کارگیری طیف پنج گانه لیکرت بسیار مرسوم می باشد.
- حالت تعیین اولویت نسبت به موارد ارائه شده: در این حالت، یک سری گویه
ارائه شده و از پاسخ دهنده خواسته می شود تا ترتیب اهمیت آن ها را مشخص
کند.
- سؤال های باز- پاسخ: سؤال هایی هستند که در آن ها، پاسخ دهنده می تواند
پاسخ را به اختیار خود بیان کند. این پاسخ ها می تواند از چند کلمه تا چند
جمله باشد .از این نوع سؤال ها برای بررسی و مطالعه ی عقاید در یک زمینه ی
خاص استفاده می شود. باید یادآوری کرد که تجزیه وتحلیل داده های حاصل از
این نوع سؤال ها مشکل بوده و نیازمند یک سیستم کدگذاری ویژه می باشد.
اصول کلی تنظیم پرسشنامه
- سؤال های پرسشنامه باید براساس هدف ها یا سؤال های تحقیق تنظیم گردد.
- پرسشنامه باید پاسخ دهنده را جذب نموده و سؤال های آن برای او جالب باشد.
- پرسشنامه باید تا حد امکان کوتاه باشد و داده های مورد نیاز پژوهشگر را فراهم آورد.
- پرسشنامه باید همراه دستورالعمل تکمیل آن بوده و چگونگی پاسخ دادن به
سؤال ها کلیه اطلاعات مورد نیاز پاسخ دهنده، برای کامل کردن پرسشنامه باشد.
- از سؤال های نامفهوم و مبهم پرهیز کنید.
- از سؤال هایی که پاسخ دهنده را به پاسخ خاصی هدایت می کند، باید اجتناب کرد.
- از سؤال های پیچیده و طولانی اجتناب کنید.
- از سؤال های دو وجهی که شامل دو سؤال در یک پرسش است اجتناب شود.
- تا جایی که امکان دارد از ارائه سؤال های منفی خودداری شود.
- از بیان سؤال های مستقیم که موجب تحریک حساسیت آزمودنی شده و یا در وی ایجاد مقاومت می کند پرهیز شود.
- از تنظیم سؤال هایی که آزمودنی پاسخ آنها را در دسترس ندارد ، خودداری شود.
- به کارگیری سؤالات معکوس جهت اطمینان از پاسخ گویی صحیح پاسخ دهندگان.
در ارائه سؤال ها باید به این دو اصل مهم توجه کرد:
- سؤال های اولیه باید به حدی جالب باشد که پاسخ دهنده را به پاسخ دادن ترغیب کند.
- سؤال ها از ساده ترین به پیچیده ترین عرضه شود.
راهنمای تدوین پرسشنامه
الف) تصمیم گیری درباره ی محتوای سؤال ها
- آیا بیان سؤال ضروری است؟ تا چه اندازه این سؤال مفید است؟
- چند سؤال برای این موضوع لازم است؟
- آیا پاسخ دهنده اطلاعات لازم را برای پاسخ دادن دارد؟
- آیا سؤال باید عینی تر، ویژه تر و مرتبط تر با تجربیات فردی پاسخ دهنده باشد؟
- آیا محتوای سؤال به اندازه ی کافی کلی و به دور از سفسطه و جزئی گویی است؟
- آیا پاسخ ها بیان کننده یک نظرگاه کلی است یا یک دیدگاه کاملاً ویژه را نمایان می کند؟
- آیا محتوای سؤال جهت دار است، بدون اینکه با سؤال های دیگری این جهت خنثی یا تعدیل شود؟
- آیا پاسخ دهنده، داده های مورد نیاز را عرضه خواهد کرد؟
ب) تصمیم گیری درباره صورت بندی سؤال ها
- آیا سؤال قابل فهم است؟ آیا جمله بندی مشکل و غیرواضح است؟
- آیا سؤال به اندازه کافی پاسخ های متفاوت را در این زمینه فراهم می آورد؟
- آیا به علت عدم بیان پیش فرض ها یا پیامدهای مورد نظر پژوهشگر، سؤال گمراه کننده است؟
- آیا جمله بندی سؤال جهت دار است؟ آیا سؤال دارای بار عاطفی است و یا پاسخ خاصی را القاء می کند؟
- آیا جمله بندی سؤال اعتراض پاسخ دهنده را برخواهد انگیخت؟
- آیا جمله بندی سؤال چنان است که پاسخ دهنده را مستقیماً مورد خطاب قرار داده تا نتایج بهتری به دست دهد؟
- آیا سؤال ها بهتر است به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم بیان شوند؟
ج) تصمیم گیری درباره ی شکل پاسخ ها
- بهترین شکل پرسیدن سؤال چگونه می تواند باشد؟
- اگر از سؤال هایی استفاده می شود که پاسخ دهنده با علامت گذاری ۱ پاسخ
خود را مشخص می کند، کدام یک از موارد زیر مناسب تر است: چند گزینه ای یا
مقیاس چند درجه ای، یا جواب های دو گزینه ای؟
- اگر از سیاهه سؤال ها استفاده می شود، آیا شامل تمام پاسخ های ممکن
بوده و به ترتیب درست ارائه شده است؟ آیا طول سیاهه ی سؤال ها منطقی می
باشد؟ آیا جمله بندی سؤال ها بی طرف و متعادل است؟
- آیا نوع پاسخ، آسان، مشخص، هماهنگ و مناسب برای هدف است؟
د) تصمیم گیری درباره ی ترتیب قرار گرفتن سؤال ها در پرسشنامه
- آیا ممکن است که پاسخ به سؤال تحت تأثیر محتوای سؤال های قبلی قرار گیرد؟
- آیا ترتیب سؤال ها دارای یک روال طبیعی است؟ آیا سؤال ها دارای نظم منطقی و ترتیب روان شناختی است؟
- آیا ترتیب سؤال چنان است که رغبت، توجه، علاقه و یا مقاومت پاسخ دهنده را زودتر و یا دیرتر از زمان لازم بر می انگیزد؟
سه‌شنبه 9 خرداد 1396 ساعت 06:46